Kiki en Daniel met drie kinderen door Thailand en Cambodja (Cambodja)
19 april - 19 mei 2016

Dankzij tien extra verlofdagen weten Kiki en Daan de meivakantie op te rekken naar een maand. Genoeg tijd om Novi (8), Tula (5) en Pepa (1) mee te nemen op reis door Thailand en Cambodja. Met slechts 13,5 kilo aan bagage gaan ze van start. De eerste dagen brengen ze nog door in Bangkok maar al snel brengt het avontuur ze naar Cambodja.

 door Kiki

Grensovergang
Donderdag 21 april 2016. Battambang, Cambodja.

Om vijf uur ging de wekker om de trein van vijf voor zes naar de Thaise grens te halen. We checkten uit (24 uurs receptie) en liepen door donker Bangkok langs opstartende kooplui in een kwartiertje naar Hua Lamphong Trainstation (daarom hadden we dit hostel uitgezocht, de locatie). Daar sloegen we voor de deur ons ontbijt in van acht stuks vers gesneden fruit, ons favoriete streetfood hierVoor in totaal omgerekend drie Euro vijfenzeventig kochten we treinkaartjes naar Aranyaphratet en stapten we in een al behoorlijk volle trein voor een rit van vijfeneenhalf uur naar de grens met Cambodja. Deze trein is derde klasse, druk en zweterig. Pepa heeft het grootste gedeelte in de drager doorgebracht want ze stak haar hoofd steeds net iets te ver naar buiten (met alle ramen wagenwijd open vang je tenminste wind).

We gutsten van het zweet en Tula had aan het einde zwarte halsplooien van al het stof. Maar we waren het erover eens dat dit goed te doen was, wellicht niet geschikt voor reizigers die van iets meer comfort houden. (Deze treinreis maakt onderdeel uit van de meest low budget manier om van Bangkok naar Cambodja te reizen). Daarna maakten we ons op voor de rest van deze beruchte grensovergang vol oplichterspraktijken.

We hadden ons goed ingelezen om te weten wat erbij hoort en wat nepperij is en wat de gangbare prijzen zijn. Met een tuktuk sjeesden we naar de grenspost, helaas verloor Tula onderweg haar petje door de wind. Dikke tranen maar drie minuten na uitstappen was het alweer opgelost doordat we precies voor een kraam met petten uitkwamen en ze voor vijftig cent een nieuwe uitzocht. De tuktuk probeerde ons nog bij het nep visa gebouw te dumpen maar we bleven gewoon zitten. In plaats van direct door te lopen namen we een omweg via de heetste straat op de markt om een hapje rijst te eten.

Met gevulde magen en geleegde blazen waren we er helemaal klaar voor. We verlieten Thailand via de douane, liepen het stuk door no mans land met bedelaars en casino's tot we bij de Cambodjaanse visapost waren. We hadden online al E-visa gekocht maar Daan moest nog wel voor vijf personen de arrival/departure kaarten invullen dus we zijn er maar even rustig bij gaan zitten. Op internet las ik over in dikke rijen urenlang wachten maar wij hadden blijkbaar mazzel want maar twee mensen voor ons. Precies op tijd want achter ons kwam de inhoud van een paar touringcars in de rij staan die georganiseerd de grens overgaan (te herkennen aan geen bagage en een kaartje om hun nek). Wij vonden onszelf wel grappig dat we het met drie kids lekker zelf deden. Het hele grens oversteken was binnen twintig minuten gepiept en Pepa heeft overal doorheen geslapen (dat zal een charmante foto zijn die in de Cambodjaanse douane archieven gaat).

Als laatste stond nog op het programma een bus of taxi naar Battambang te vinden voor een faire prijs. Direct na de grens beet een mannetje zich in ons vast toen we de 'free bus to busstation' negeerden (waarmee je naar een minibusjeshel wordt gebracht van waar je alleen met overpriced vervoer weer kunt ontsnappen). We bleven stug doorlopen maar door hem en zijn maatje de taxichauffeur die naast ons bleef rijden werden andere taxi's waarschijnlijk afgeschrikt en we konden ook niet wijs uit waar we de normale bussen konden vinden.

Toen we het vervelende mannetje eindelijk gelost hadden en de taxichauffeur wist dat we geen haast hadden heeft Daan de onderhandelingen geopend. Voor tien USD meer dan onze richtprijs wilde hij instappen maar waar ik normaal helemaal niet van het afdingen ben werd ik nu opeens fel. Ik had niet een kwartier met m'n kinderen lopen zeulen om alsnog afgezet te worden. En uiteindelijk kreeg ik m'n zin want die gast laat dit ritje heus niet schieten als hij al zo'n tijd op ons jaagt. De bijna twee uur durende rit bestond voor mij uit alle zeilen bijzetten om Pepa goed vast te houden die net uitgerust wakker was geworden, met links en rechts van me twee snurkende meisjes. Kon ik mooi nog een foto van dit viesnekje maken.

Ons nieuwe onderkomen bij Ramchang Guesthouse leek wel een balzaal, maar dat is niet zo moeilijk vergeleken met het hokje waar we die ochtend uit vertrokken waren. Nog fijner was het zwembad waar vier Hermusjes insprongen terwijl ik het zweet liever onder de douche afspoelde. We aten wat van de restaurant kaart voor de deur van onze kamer totdat Pepa met haar eten ging gooien en nodig naar bed moest. Helaas was haar rustperiode van korte duur want tegen de tijd dat de grote meiden sliepen was Pepa weer klaarwakker en speelden we nog buiten tot ze weer instortte. En wij ook. Het was weer een lange dag maar de grensovergang is ons alles meegevallen met dank aan de grondige voorbereiding en wat mazzel.

Bamboo train en kermis
Vrijdag 22 april 2016. Battambang, Cambodja.

We begonnen de dag bij Ramchang Guesthouse (familiekamer 18,50 Euro per nacht, fijn zwembad) met een ontbijt voor de deur met voor mij fruitsalade, Novi een pannenkoek met banaan en de rest stokbrood met Nutella. Vanwege het Frans koloniaal verleden zie je hier veel stokbrood. Dat gaat er 's ochtends toch beter in dan een lokaal ontbijt van rijstpap. Daarna regelden we via het guesthouse een tuktuk om ons naar de bamboo train te brengen.

Blijkbaar hebben we een nieuwe afdingtactiek. Net als gister droeg Daan halverwege het onderhandelen het stokje aan mij over want ik was het niet eens met de prijs. Wanneer in recensies op tripadvisor geschreven wordt over bedragen rond de vier USD heen en terug wil ik geen tien USD betalen. Dus nu spelen we blijkbaar good cop/bad cop. Ach als het maar werkt en ik blijf heus vriendelijk, maar wel vastberaden.

De bamboo train is een overblijfsel uit de tijd dat er nog geen goede wegen waren en dit het snelste vervoermiddel was. Op één set rails rijden twee paar wielen plus frame met bamboe vlonder erop in beide richtingen. Als er twee elkaar willen kruisen moet er eentje uit elkaar gehaald worden en van de rails af zodat de ander kan passeren. Tegenwoordig dient het alleen nog maar als toeristische attractie waar je na twintig minuten rijden (alsof we gister nog niet lang genoeg in de trein hadden gezeten) bij een baksteenfabriekje uitstapt voor een korte bezichtiging en daarna weer dezelfde weg terug aflegt. Het ging stukken harder dan ik verwacht had, Tula vond het wel leuk maar wilde op de terugweg toch liever achterop zitten. Omdat we Pepa's petje vergeten waren droeg zij een geïmproviseerd hoofddeksel van de sarong. Tula hield door haar wegwaaiende petje ervaring van gister de hele weg haar nieuwe pet angstvallig vast. Kleine verzamelaar Tula vond de kapotte bakstenen prachtig en mocht een klein stukje meenemen met de afspraak dat als de beide zijvakjes van haar rugzak vol zijn ze moet gaan schiften in wat er mee kan. Daan hielp met het omkeren van het plateau zodat we weer terug naar onze wachtende tuktukchauffeur konden.

Onze tweede stop was de markt waar we slaagden voor billendoekjes (toen we gister net in de trein stapten voor een rit van vijfeneenhalf uur kwamen we erachter dat die op waren en niemand heeft natuurlijk de laatste gepakt. Gelukkig had Pepa pas 's avonds in ons nieuwe onderkomen een poepexplosie en kon ze meteen onder de douche), tandpasta, twee plastic borden, een mes en twee kilo mango's. Novi dacht bij alles wat per dozijn in plastic verpakt zat dat je er vast niet maar één stuk van mocht kopen, ze leert snel hier over het verschil tussen wholesale/groothandel en retail.

We lunchten voor omgerekend iets meer dan vijf Euro op de markt waar Daan twee kommen soep opheeft omdat we het niet snapten. Er kwam eerst een kom met alleen bouillon dus hij vroeg waar z'n vlees en noodles waren, zoals je verwacht als je noodlesoep bestelt. Toen bedacht hij dat hij dan vast zelf de rauwe noodles die op tafel stonden toe moest voegen. Kwam er twee minuten later nog een dampende kom soep met vlees en noodles erin. En hij had het al zo warm. Pepa viel onderweg naar huis in slaap en kon zo op bed overgeheveld worden met drager en al.

Wij wisselden elkaar af in het zwembad waar Novi en Tula en later ook Pepa spetterden totdat er meer gekat dan gezwommen werd en het tijd werd om eruit te gaan. Na drogen, lange kleren aantrekken tegen de muggen (het malariaverhaal maakte meer indruk dan gedacht op Novi, ze bleef er de hele avond over bezig), de nog blote delen insmeren en de gamelan (xylofoonachtig muziekinstrument) bespelen totdat alle gasten en personeel van ellende gevlucht waren (grapje) tuktukten we naar de avondmarkt om te eten.

Hier moeten we weer even onze weg zien te vinden in het aanbod bij de stalletjes. We proefden versgeperst suikerrietsap en zoals altijd wanneer je er maar één bestelt vindt iedereen het lekker (en wanneer je denkt ik neem er meteen voor iedereen eentje dan lusten ze het allemaal niet) dus haalden we er nog wat meer. Daan en Tula aten gefrituurde worstjes en vleesballetjes met in stukjes geknipt stokbrood. Novi, Pepa en ik witte rijst met groenten. Hiermee picknickten we op de rand van een fontein. Als toetje koos Novi een op spekkoek lijkende zoetigheid wat een schot in de roos bleek. Onderweg naar de laatste bestemming van de dag namen we in de tuktuk om de beurt een hapje uit het zakje, de dames eensgezind arm in arm.

Op een blog had ik gelezen over een mini kermisje en de chauffeur wist gelukkig na een leuk spelletje hints wat ik bedoelde (voor de geïnteresseerde reiziger: het ligt in straat 213 naast het Park hotel). Er waren vijf mini attracties met een klein reuzenrad, trampolines, fietsjes, een draaimolen en een spoortje met karretjes. Voor duizend Riel per ritje (twintig eurocent) vermaakten de meiden zich hier heerlijk kneuterig. Pepa was het er heel erg niet mee eens dat ze uit de autootjes moest maar toch werd het tijd om naar huis en bed te gaan.

Familie Hoedmus
Maandag 25 april 2016. Siem Reap, Cambodja.

Na twee nachten in Battambang ontbeten we de ochtend van vertrek met mango's, een restje gebakken rijst van gister en twee overgebleven koeken uit Nederland. Novi en Tula gingen samen nog een half uurtje zwemmen terwijl ik de tassen inpakte en Daan probeerde te voorkomen dat Pepa de gamelan sloopte. Onze tuktukker bracht ons naar het busbedrijf met een korte stop om stokbroodjes in te slaan. Daar werden we in een aftandse bus gedirigeerd maar die was zoals Daan al voorspelde gelukkig alleen om ons naar het busstation buiten het centrum te brengen.

In een ruimere airco bus voorzien van keiharde Cambodjaanse karaoke video's reden we in drieëneenhalf uur naar Siem Reap. Novi las een paar uur, ik ben blij dat ik onze drie biebaccounts allemaal heb gebruikt om boeken voor haar te lenen om op de e-reader te zetten. Daar aangekomen stond er een tuktukman klaar met een bordje met Danel Hermus erop en konden we zo instappen om naar onze nieuwe slaapplek Okay 1 Villa gebracht te worden (in ZO Azië wordt de term villa of resort nogal losjes gehanteerd), familiekamer dertig Euro per nacht. We blijven hier acht nachten en dus nam ik de moeite om onze spullen uit te pakken, dat kostte me wel drie minuten.

Na het raadplegen van de kaart besloten we wat te drinken en snacken te gaan zoeken. Vervolgens liepen we eerst tien minuten de verkeerde kant op, toen vijf minuten de goede maar beseften we dat we het centrum nooit zouden halen zonder te bezwijken van dorst en hitte. Dus kochten we op de hoek van onze hotelstraat blikjes drinken en zakjes chips. Suiker en zout, dat hadden we allemaal even nodig. We keerden terug en sprongen in het zwembad op het dak van ons hotel waar de gasten die naast het kinderbadje rustig hun boek lagen te lezen even fronsten.

Pepa hangt in het water graag aan Novi die voorzichtig met haar rondzwemt. Tula probeert ook steeds met Pepa te spelen in het zwembad maar die roept al bij voorbaat néé omdat Tula nogal hardhandig telkens haar zusje bijna per ongeluk verzuipt (goh van wie zou Tula dat nou hebben?). Daardoor is Tula dan weer verdrietig dat Pepa niet bij haar wil, drama alom. Ik denk dat de overige gasten blij waren dat ze geen kinderen bij zich hadden.

Bij ons hotel kun je fietsen lenen dus zochten wij de twee minst ‘krakkemikkige’ uit en gingen op weg naar de avondmarkt. Ons hotel no have een fietspomp dus stopte Daan bij de eerste de beste garage waar ze zo vriendelijk waren om onze banden op te pompen. Een aardig stuk fietsen tussen heel veel tuktuks en motors later kwamen we nog steeds niks bekends van de kaart tegen. Na vragen dachten we te weten dat we een flink eind voorbij de gezochte markt gefietst moesten zijn. Dus omgekeerd en dezelfde weg terug, maar toen konden we nog steeds geen wijs uit de kaart en waren we het zat, vooral Novi's magere billen op de harde bagagedrager. Echter konden we toen onze eigen zijstraat niet meer vinden, die bleken we finaal voorbij gefietst dus weer dat hele eind terug. In totaal hebben we zo'n drie kwartier gefietst om uiteindelijk neer te ploffen bij een eettent op de hoek van onze straat.

De ober probeerde ons nog netjes de kaart te laten zien voordat we plaats namen maar het boeide ons niet, als we maar konden zitten en drinken. Gelukkig hadden ze fruitshakes, water met ijsblokjes en wat te eten zo kwamen we weer een beetje bij ons positieven. Het was wel fijn dat we daarna binnen een minuut naar ons hotel teruggefietst waren, waar Daan zich over de kaart en Google maps boog om uit te vogelen waar het nou mis was gegaan. Meestal is hij namelijk feilloos in de weg vinden. Het blijkt dus ook dat de receptionist ons vanmiddag precies omgedraaid heeft uitgelegd welke hoofdweg aan welke kant van onze steeg zit, tja dan kun je blijven fietsen natuurlijk. Als afsluiter facetimeden we met opa Erik en skypten we met opa Gerard en oma Ina en om die opwinding weer te laten zakken werd er nog een poosje rustig gelezen voordat de meiden de slaap konden vatten.

Omdat het ontbijt bij dit hotel inbegrepen zit aten de meiden deze ochtend cornflakes en wij een warm ontbijt van rijst en noodles. Het beviel ons eigenlijk wel, goede bodem om op de fiets te stappen. Maar eerst even zingen voor jarige tante Nathalie. Dit keer de goede kant op en met de microvezelhanddoeken onder de kinderbilletjes fietsen we in twintig minuten naar Angkor Wat Putt, een minigolfbaan met veertien holes in de vorm van de Cambodjaanse tempels. We sloegen en zweetten ons van baan naar baan terwijl Daan nog eens benadrukte dat ze dat onhandige toch echt van mij hebben. Als je een hole in one slaat krijg je een gratis drankje, helaas is ons dat niet gelukt. Hoewel Novi daar anders over dacht, die probeerde steeds vals te spelen en gaf zichzelf meerdere pogingen om opnieuw te beginnen of halveerde haar aantal slagen voor de score. Tula vond het juist leuk om zo vaak mogelijk te slaan, die had niet meegekregen dat juist degene met de minste punten wint. Toen we klaar waren puften we nog even uit in de schaduw en viel er volgens Daan een beest uit de boom. Hij ging even kijken wat voor insect het was en Tula dacht dat het vast een klein dinosaurusje zou zijn. We zullen het nooit weten want we vonden hem niet.

Op de terugweg naar ons hotel stopten we voor ons nieuwe favoriete drankje: vers geperst suikerrietsap. Ook haalden we stokbroodjes die belegd worden met boter, vlees, kaas, saus, komkommer en iets zoetzuurs. Alleen wilden wij er maar één zo en dan drie met alleen de groente erop. De verkoopster voerde het prima naar onze wens uit (omdat Daan achter de kraam naast haar stond en alles aanwees en ja of nee deed) maar ze vond ons volgens mij niet goed snik. Pepa hield het natuurlijk niet uit tot ze een bed zag maar viel op m'n rug op de fiets al in slaap. Gelukkig kan ik haar zo op bed laten zakken en tukt ze dan rustig verder.

Voor het eerst hielden we een heerlijke gezamenlijke siësta zodat we pas eind van de middag gingen zwemmen. Dit werd geen onverdeeld succes want Pepa blijkt een zwembadpoeper eerste klas te zijn. Dat hadden we de afgelopen dagen al gemerkt, maar toen waren het nog mooie vaste drolletjes die in haar zwembroek bleven zitten. Nu had Daan echter de primeur van een hand vol poep en een drol die zich niet liet vangen in het zwembad. Te gênant voor woorden natuurlijk en niet fris voor de andere gasten. We zijn 's avonds nog op zoek gegaan naar zwemluiers maar helaas zonder succes. Dus volgende keer maar met een gewone luier aan het zwembad in, dat is als we er überhaupt nog in mogen natuurlijk. Thuis gaan we nooit zwemmen en ze gaat negenennegentig procent van de tijd onder de douche in plaats van in bad. Maar nu ik erover nadenk heeft ze de afgelopen twee keer dat ze thuis in bad ging ook al in het water gepoept.

We hadden Novi pizza beloofd, haar lievelingseten (en dan twintig keer melden dat ze pizza margharita wil, alsof we dat nog niet weten) dus fietsten we na de zwemluierzoektocht naar een pizzeria in het centrum en gaven daar vijf keer zoveel uit als aan een gemiddeld etentje op de markt. De bananenshakes waren enorm, Tula moest er zelfs bij gaan staan om te kunnen drinken. Ook de grote pizza's deden hun naam eer aan en we namen bijna een hele in een doggybag mee naar huis.

Omdat we de komende dagen veel tempels gaan bezichtigen en de zon hier genadeloos op onze bolletjes schijnt kochten we nog wat hoeden met brede randen. De meiden hebben bijna alle hoedjes gepast die ze te pakken konden krijgen om uiteindelijk allebei te kiezen voor het hoofddeksel waar ze mee begonnen waren. Allemaal opvouwbare exemplaren die makkelijk in de tas gepropt kunnen. Nu zijn we de familie Hoedmus.

Na het ontbijt regelde Daan een tuktuk met chauffeur voor de hele dag en vertrokken we naar het Angkor Archeologisch Park dat op de werelderfgoedlijst staat en een enorm gebied beslaat met ruïnes van oude tempels en steden. Deze werden vanaf de negende eeuw over een periode van vijfhonderd jaar gebouwd en liggen vaak kilometers uit elkaar. Wij voelden ons super decadent met privévervoer maar het is de makkelijkste manier om veel tempels te zien en niet eens duur.

We kochten entreepassen voor drie dagen die je op niet verplicht aaneengesloten dagen binnen een week kunt gebruiken (veertig USD per persoon, kinderen zijn gratis). We hadden ons ingelezen over enorme hordes toeristen, vele armbandjes verkopende kinderen en wat tempels gehighlight die we zeker wilden zien. Voor de entreepassen stond al geen rij en bij de meeste tempels kwamen we steeds maar een handjevol toeristen tegen. Het scheelt vast dat wij in het laagseizoen reizen (dit is de warmste maand in Cambodja, het was vandaag tegen de veertig graden) maar zelfs de verkopertjes kwamen we maar één keer tegen en dat waren er maar twee.
De meiden droegen vandaag hun UV(zwem)shirts, ziet er misschien raar uit maar biedt wel fijn bescherming tegen de zon door de gesloten nek en de niet te korte mouwen. Ook waren we vandaag allemaal heel blij met onze Keens, die dingen zijn echt gemaakt om te klauteren.

We begonnen bij Ta Prohm, bekend van de film Tomb Raider en de dwars door de muren heen groeiende bomen. Daarna kwamen we langs Ta Keo, die te steile trappen had vond ik om met Pepa op m'n rug te beklimmen dus wachtten wij lekker beneden in de schaduw terwijl Daan met Novi en Tula naar boven klom. Hierna reden we door een van de indrukwekkende poorten van het van Angkor Thom complex (reusachtige beeldenbalustrades die naar een enorme poort met vier gezichten toe leiden) naar Bayon, de tempel met de vele grote gezichten.

De hele dag was een grote geschiedenisles want het gaat onze verbeelding te boven hoe dit er vroeger in gebruik uit moet hebben gezien en hoe dit zo gebouwd kon worden. Dat leverde interessante gesprekken op want Novi en Tula hebben pas een projectweek op school gehad met als thema bouw, dus zij hadden er wel een idee bij. Toen liepen we langs Baphuon waar kinderen niet in mochten, maar we namen er wel wat leuke foto's op de lange catwalk. Via het Terras van de Olifanten liepen we naar de reststop waar we plasten (dat er überhaupt nog wat uit kwam ondanks al het gezweet is te danken aan de liters water en sap die we naar binnen hebben gegoten) en lunchten (en je tuktukchauffeur ook te eten krijgt van het restaurant als hij je ernaartoe brengt). We maakten nog een stop bij Phnom Bakheng, de eerst gebouwde grote tempel in dit gebied. Voor zonsondergang klimmen hier hordes mensen de tempelberg op, nu waren we er helemaal alleen. Omdat het gevaarlijke pad afgesloten was en de meiden op het veilige pad niet konden klauteren leefden ze zich maar uit op een netjes neergelegde stenenrij langs de route. Ze zijn hier volop bezig met restaureren, de stenen liggen netjes genummerd uitgestald als een enorme puzzel.

In de tuktuk terug bekeken we de bestofte benen en in het hotel ook onze smerige tenen. Deze wasten we natuurlijk eerst netjes schoon alvorens in het zwembad te springen. Wij zijn niet van die mensen die het zwembad vervuilen... Daarom droeg Pepa vandaag een luier onder haar zwembroek. Die woog toen ze uit het water kwam ongeveer vijf kilo, best knap nog dat ze boven water wist te blijven. Voor het avondeten fietsten we naar een eetstraat waar welgeteld veertien dezelfde smoothie karretjes stonden en maar iets van vijf met wat te eten. Mazzel voor de meiden dat een daarvan een pannenkoekenkar was. We aten op een stoeprandje, allemaal te moe om meer ons best te doen dan dit.

Handenarbeid en circus
Woensdag 27 april 2016. Siem Reap, Cambodja.

Het was tijd voor een ochtendje handenarbeid na de geschiedenisles van gister. We fietsten in twintig minuten naar Angkor Pottery Center waar Tula samen met de eigenaresse eerst ons snackje uit de boom haalde met een heel handige mangovanger. Daarna namen we plaats achter het wiel om een kommetje, beker en vaasje te draaien. Ik bleek echt geen talent te hebben want ik zat elke keer met een klei donut in m'n hand als de bovenkant van m'n kommetje of vaasje weer eens losliet.

Daan daarentegen bracht het er stukken beter vanaf en produceerde goed lijkende exemplaren. Jammer voor hem maar zoals op voorhand al duidelijk met de meiden afgesproken, zouden we onze baksels niet mee naar huis nemen. Novi keek hier al dagen naar uit en en ook Tula zat te genieten. Toen ik klaar was mocht Pepa uit de drager (met al onze handen in de klei konden we haar anders niet tegenhouden als ze op slooptocht zou gaan en hier stond nogal veel breekbaars) en klom ze direct op een krukje met een blik van zo nu ga ik dit ook eens even doen. Met een restje klei en wat hulp heeft Pepa ook een mooi kommetje geproduceerd. De meiden versierden hun gedraaide dingen en na een uitgebreide fotoreportage van de gemaakte werkjes fietsen we langs de nogal droge rivier weer naar huis. Met onderweg een stokbrood en smoothie stop om op de kamer te picknicken.

De middag bestond zoals de meeste dagen uit eerst een poosje chillen op de kamer (met dank aan YouTube vermaakten de meiden zich een hele tijd met Kinderen voor kinderen filmpjes kijken, echt die Hupsakee komt zowat m'n neus uit) en daarna plonzen in het zwembad als de zon niet meer zo fel is. Ook deze avond aten we op een straathoek, alleen ditmaal aan een echte tafel. Pepa heeft een hele portie witte rijst naar binnen zitten proppen, zo fijn dat dit soort restaurantjes melamine borden hebben en we niet de hele tijd angstvallig haar bord vast hoeven houden voor het geval ze opeens genoeg heeft en haar bord de verkeerde kant op wegschuift.

We hadden voor de verandering ook nog een avondprogramma, namelijk een voorstelling bezoeken van het Phare Ponleu Circus. Hier treden artiesten op die als kind uit zeer arme gezinnen de kans hebben gekregen gratis creatief onderwijs te kunnen volgen. Hierdoor krijgen ze kansen om een positieve draai aan hun leven te geven en mogelijkheden voor een loopbaan. Het grootste deel van de voorstelling was erg vrolijk, mooi en grappig, maar er zaten ook wat heftige stukken uit de Khmer geschiedenis in. De meiden vonden het prachtig, ook Pepa (die op m'n rug hing omdat ik dacht dat ze wel in slaap zou vallen want ver voorbij haar bedtijd) heeft de hele voorstelling geboeid zitten kijken en klappen.

Behoorlijk belabberd
Donderdag 28 april 2016. Siem Reap, Cambodja.

Dit was niet zo'n beste dag. Tegen de tijd dat iedereen wakker werd had ik er al een hele nacht in de badkamer opzitten, enorm aan de diarree en ook nog wat maaginhoud via de vluchtroute aan de bovenkant geloosd. Ik voelde me op z'n zachts gezegd behoorlijk belabberd. Maar omdat we de tweede dag tempelen op het programma hadden staan mezelf toch bij elkaar geveegd en de tuktuk ingestapt. Ik zat inmiddels aan de diarreeremmers dus ik dacht dan knap ik in de loop van de dag wel op. Tip: als je in je hotelkamer al nauwelijks op je benen kunt staan wordt dat er niet beter op als je in de hitte een tempel gaat bezoeken. In de tuktuk wilde ik alleen maar liggen en toen we bij de allerbelangrijkste tempel Angkor Wat aankwamen wist ik eigenlijk al dat dit geen goed idee was. Maar ja je bent hier één keer in je leven dus dan gaan we hem bekijken ook. De meiden lagen er gisteravond pas rond tien uur in door ons bezoek aan het circus, die waren daardoor ook niet op hun best, vooral Tula had er echt geen zin in.

Om bij de hoofdtempel te komen loop je eerst over een enorme slotgracht en daarna nog een flink stuk verder, ik dacht dat we er nooit zouden komen. Allemaal verspilde moeite natuurlijk want in deze staat had ik geen oog voor iets wat ongetwijfeld prachtig is. Al lopend las ik voor uit het reisgidsje: Angkor Wat was eerst een Hindoeïstische tempel en daarna een Boeddhistische tempel. Waarop Novi zei 'en wat is het nu dan? Een toeristische tempel?'.

Eigenwijs wilde ik ook nog perse naar het hoogste en heiligste niveau klimmen, kinderen niet toegestaan, dus Daan bleef met de meiden beneden. Daar vielen ze ten prooi aan een fotosessie van oudere Amerikaanse toeristen die in een georganiseerde reis van achttien dagen vier landen aandeden. Als je dan een paar dagen ziek bent heb je gewoon een heel land gemist.

De terugweg naar de tuktuk dacht ik echt dat ik flauw zou vallen zo de slotgracht in. Tula bood heel lief aan dat zij wel aan de buitenkant zou lopen zodat ze me tegen kon houden, gelukkig was het een heel breed pad. We besloten naar het hotel terug te gaan waar ik m'n bed indook, Daan me van ORS en liters water voorzag en ik de hele dag geslapen heb. Eind van de middag moest ik voor het eerst plassen (terwijl ik normaal ongeveer drie keer per uur ga), dat vonden we een goed teken. De meiden zijn met Daan bijna de hele dag in het zwembad geweest (erg blij dat dit gebeurt in een hotel met ruime kamer, zwembad en restaurant en vooral dat ik het heb en niet een van de kinderen) met een lunchpicknickpauze op de kamer. Het avondeten werd een tripje naar het restaurant op het dak van ons hotel, de makkelijkste keuze in je eentje met drie kinderen waarvan Tula drukker dan druk was door de vermoeidheid en Pepa sowieso nogal bewerkelijk is.

Les Artisans d'Angkor
Vrijdag 29 april 2016. Siem Reap, Cambodja.

Na een nacht goed slapen (wat ik best wonderbaarlijk vond na bijna de hele dag ook al geslapen te hebben) voelde ik me gelukkig weer stukken beter en at aan het ontbijt voorzichtig een stuk stokbrood. We besloten deze dag rustig aan te doen en namen een tuktuk naar Les Artisans d'Angkor, een initiatief ontstaan om jongeren in gebieden met weinig onderwijskansen een vak te leren en tevens ter behoud van de Khmer nijverheidsvaardigheden (die door het schrikbewind van de Rode Khmer in de jaren zeventig compleet dreigden te verdwijnen). Hier kregen we een gratis rondleiding langs de diverse soorten handenarbeid en probeerden daarna niks te breken in de bijbehorende winkel. Vooral Novi vond het erg interessant om te zien, die wil thuis ook meteen aan de slag met beeldhouwen en houtbewerken. Wij hebben natuurlijk weinig plek voor souvenirs, maar mocht je nou de levensgrote waterval met Angkor afbeelding willen kopen voor vijfeneenhalfduizend USD dan bezorgen ze het wel gratis bij je thuis.

Hierna liepen we naar de markt om wat kleding te kopen die meteen dient als souvenir en omdat de meiden al enkele kledingstukken zo besmuikt hebben dat ik ze niet meer schoon krijg (tempelstof en watermeloen maken hardnekkige vlekken). Nog een rondje supermarkt voor luiers (en wasmiddel, ze verkopen hier handige kleine zakjes waspoeder) en om de grote gepinde geldbiljetten te breken waar de kleine zaakjes of eetkraampjes niet van terug hebben.

Bij de zoveelste picknick op onze hotelkamer (wij vinden 'uit eten' in een restaurant of zaakje met drie kinderen waarvan één dreumes niet een van de meest relaxte bezigheden, dus doen dit dan ook liever niet drie keer per dag als we het kunnen voorkomen) vond Daan een manier om in bed een stokbroodje te kunnen eten zonder in de kruimels te hoeven slapen.

Natuurlijk wilde iedereen z'n nieuwe kleren passen. Oké dat is niet helemaal waar, Novi stond erop dat haar zussen meededen met de modeshow en ik heb haar geholpen door ze over te halen dat ze dan op het bed mochten springen voor een foto. Toen gingen de outfits weer uit en de zwembroekjes aan en speelde Tula in haar eentje een uur lang restaurantje met de stapelbekertjes in het zwembad.

Inmiddels was ik m'n maagomkerende episode alweer vergeten en had ik bedacht om bij een op Tripadvisor goed gerecenseerd Indiaas restaurant te gaan eten. De tuktukchauffeur moest even zoeken maar daarna aten we op ons paasbest gekleed met z'n allen op een rijtje erg lekker.

Happy Horse Ranch
Zaterdag 30 april 2016. Siem Reap, Cambodja.

Toen we vanochtend na een vroeg ontbijt in de tuktuk stapten bij onze vriend Chantha werd hij plots gebeld en was er wat onduidelijkheid. We werden door een heel stel tuktukkers zijn kar uitgeholpen en toen hoorden we wat er aan de hand was: zijn vrouw had net gebeld dat ze op het punt van bevallen stond. Hij had ons wel verteld dat ze zwanger was maar we wisten niet dat ze zó zwanger was, gelukkig zaten we niet ergens halverwege Angkor Wat. Onze nieuwe chauffeur moest even z'n maten om hulp vragen want onze bestemming riep wat vragen op. Toen het opgehelderd was lagen we allemaal in een deuk: ze verstonden steeds Happy Whore (hoer) in plaats van Happy Horse. Pas toen we het uitbeeldden viel het kwartje, we gingen namelijk paardrijden.

Na een zeer hartelijke ontvangst bij de Happy Horse Ranch bestegen we onze paarden voor een één uur durende rit. Voorop reed onze gids Kong, Pepa mocht voorop bij mij en net als Novi en Tula had ik een meisje die ons paard leidde. Daan reed achteraan en solo, soms waren we hem even kwijt omdat zijn paard nogal een snacker was en graag even bleef staan of een andere lekkerdere kant uitwilde.

Het tempo lag laag (wij zijn allemaal beginners) en de rit voerde door dorpjes met hopen vuilnis, veel blote baby’tjes die in hangmatten hingen te bungelen, zwaaiende kinderen en mangobomen. Daan z'n paard kreeg het nog even op z'n heupen en probeerde er een wedstrijd van te maken, maar uiteindelijk kwamen we allemaal met slechts zere billen weer bij de ranch aan.

Om tien uur waren we alweer in ons hotel want vanwege de hitte hadden we het paardrijden zo vroeg mogelijk op de dag gepland. Hoewel het elke dag tegen de veertig graden is valt het nog aardig mee. Doordat het de meeste dagen wel een paar uur bewolkt is en er ook een windje staat (daarom zijn die open tuktuks zo lekker of natuurlijk op de fiets) is het best uit te houden. We keutelden op onze kamer, de palmboom naast onze kamer begon door de naderende storm te zwiepen en probeerde met kokosnoten en al door ons raam heen te bonken (we zitten op de tweede etage) en juist toen Daan en Tula op de fiets lunch gingen halen brak de hoosbui los en kwamen ze verzopen maar wel met droog stokbrood terug.

's Middags konden de meiden eindelijk eens lekker splashen in het zwembad want we waren de enigen. Het vervelende is dat dit zwembad scherpe tegels heeft en er elke zwemsessie snijwonden op het menu staan. Ook irritant is het losse fallusvormige ornament op een sokkel midden in het zwembad welke Pepa telkens weer probeert eraf te gooien. Nu was ik het zat en heb het hele ding gewoon aan de kant gelegd.

Aangezien we al dagen een ijsje beloofden maar het er steeds niet van kwam zijn we naar het centrum getuktukt en na een flinke ijsco door de bij toeristen populaire Pubstreet gelopen. We dachten nog heel even de kinderen voor een uurtje in een massagesalon onder te brengen en het samen op een zuipen te zetten maar toch maar niet gedaan. Op ons gemak wandelden we via een klein zaakje met goed eten, waar we al een paar dagen onze smoothies halen omdat ze er de helft goedkoper zijn dan in de rest van de stad, terug naar ons hotel.

Tijdens de wandeling kletste ik met Tula over de verschillen tussen Nederland en Cambodja. Ze vroeg waarom er hier zoveel tuktuks zijn en in Nederland veel meer auto's. Dus ik vroeg wie er volgens haar meer geld hebben, Nederlanders of Cambodjanen? Ze bleef bij hoog en laag volhouden dat Nederlanders minder geld hebben. Ik vroeg nog verder hoezo dat dan en toen kwam de aap uit de mouw: veel Nederlanders hebben een auto gekocht en die zijn heel duur dus daarom hebben ze nu minder geld. Geniaal, ze was me gewoon al drie stappen vooruit met redeneren. Oh en vanwege het klimaat leek een tuktuk haar in Nederland toch ook niet zo'n goed idee hoewel het hier misschien ook wel koud kan zijn want ze had iemand gezien met een jas aan. Hilarisch zulke gesprekjes.

Novi en Tula waren dolgelukkig met de gekochte schetsblokken en vanwege dit enthousiasme stelden we bedtijd nog wat uit zodat ze nog even konden kleuren. Het is wel elke vakantie hetzelfde: neem ik kleurboekjes mee dan willen ze schrijven, neem ik schriftjes met lijntjes mee dan willen ze wit tekenpapier en neem ik schetsblokken mee dan willen ze kleurplaten. Gelukkig is centra of markten afstruinen stukken interessanter als je een doel hebt, al is het nog zoiets simpels als wit papier.

Ankor Wat en kermis
Zondag 1 mei 2016. Siem Reap, Cambodja.

Dankzij een zeer vroege start van de meiden, die om kwart voor zes al niet meer konden wachten om te gaan kleuren, zaten we om zeven uur aan het ontbijt en waren we om acht uur in het bezit van buskaartjes voor morgen, en onderweg naar de tempels. Het bleek deze zondag vele malen drukker dan op onze eerdere dagen en we waren blij dat we de kopstukken van Angkor al bezocht hadden. Zo reden we hele busladingen toeristen voorbij en stopten pas bij Preah Khan, die we allemaal geweldig vonden vanwege de vele klautermogelijkheden en doorgangetjes.

Hierna reden we het stuk naar Ta Som, weer een overgroeide berg oude stenen. We hadden met Novi en Tula afgesproken dat als ze geen zin hadden ze in de tuktuk op ons mochten wachten. Hoewel we dachten dat Tula dat niet alleen zou durven koos ze er hier voor om te blijven zitten en zat ze bij terugkomst lief te kleuren. Bij de derde tempel op ons programma wilde Novi ook liever achterblijven, hoewel ze hier weer heel wat trappen hadden kunnen beklimmen. Dus gingen Daan en ik samen met Pepa en voelden ons voor heel even weer een klein gezin.

Als laatste stopten we bij Banteay Kdei waar we samen met een inmiddels slapende Pepa rondliepen, toen voelden we ons zelfs even een kinderloos stel en hadden het erover dat we mazzel hebben met onze gelijkwaardige interesse in dit soort dingen. Wij vinden het allebei matig interessant, niet dat de ene elk steentje uitgebreid wil bekijken en fotograferen en de ander er geen bal aan vindt.

Zo waren we net na de middag alweer terug bij ons hotel, schopten de Keens uit en de slippers aan en lunchten om de hoek. De middag brachten we natuurlijk door aan het zwembad. Er ontstond even wat paniek bij het personeel toen het een van hen opviel dat het fallusornament uit het zwembad was verdwenen, maar zodra Daan dat doorhad en wij schuld bekenden konden ze er om lachen.

In het begin van de avond tuktukten we in een kwartiertje naar een soort avondmarkt/nightmarket. Zo eentje die niet in de reisgids staat en je bij toeval moet vinden. Of zoals ik doe: Googlen op plaatsnaam en ferris wheel (omdat dit soort kermisjes vaak wel een reuzenradje heeft)/carnival/fun fair en dan speuren door Google afbeeldingen totdat je iets ziet dat wat zou kunnen zijn en vervolgens speuren tot je een wijk/park/adres tegen komt.

In Siem Reap heet het Kyung Yu en ligt het aan Road 60. Een lange doorgaande weg vol met kledingkraampjes (niet verkeersvrij dus uitkijken voor je tenen), daarlangs een greppel met picknickkleedjes en eetkraampjes en parallel daaraan een terrein vol attracties. De een iets aftandser dan de ander, draaimolens, botsauto's voor groot en klein, springkussens en trampolines, een minireuzenrad dat met enorme vaart ronddraaide, zelfs een heuse achtbaan (niet een die over de kop gaat hoor). Op deze zondagavond waren heel veel Siem Reapse families hier te vinden en wij mengden ons gezellig in het feestgedruis.

Van gehoorbeschadiging en leeftijdsrestricties hebben ze hier nog nooit gehoord, de allerkleinsten zaten in attracties waar wij Novi nog niet eens in wilden laten. Ook qua tijd zijn ze hier niet zuinig, voor een kwart dollar zit je gerust een kwartier in de draaimolen. Als klap op de vuurpijl ging Daan eerst met Novi en daarna met Tula erbij in de 'grote mensen' botsauto's, toen kon deze laatste avond in Siem Reap helemaal niet meer stuk.

Van stad naar platteland
Maandag 2 mei 2016. Kampong Cham, Cambodja.

Onze pick-up tijd van half zeven in de ochtend was voor de altijd vroege dames Hermus geen enkel probleem. We reden een uurtje door Siem Reap om mensen op te halen en stapten daarna over in de bus voor het echte werk: Vijf uur naar Kampong Cham. De rit verliep prima, Novi en Tula speelden naast mij gezusterlijk op de iPad en Pepa werd achter ons door Daan beziggehouden. De gehele rit op oorverdovend volume karaoke films op de televisie, ze houden er hier nogal van. Halverwege de rit werden we nog de bus uitgebonjourd, totdat de busconducteur nog eens goed op onze kaartjes keek en de chauffeur voor z'n hoofd sloeg. We hoefden namelijk helemaal niet over te stappen. We vonden het al zo vreemd aangezien we gewoon directe buskaartjes hadden.

In Kampong Cham werden we al opgewacht en na een korte lunchbreak stuiterden we over een zeer belabberde weg (Tula en Pepa gierden het uit, het leken wel de botsauto's van de kermis gister) naar OBT Homestay in Chiro Village. OBT staat voor Organisation for Basic Training en probeert op allerlei manieren de enorme armoede in het dorp aan te pakken. De basis daarvan is onderwijs en dus biedt OBT gratis les aan in verschillende vakken met de nadruk op Engels (Khmer school is voor veel arme gezinnen niet te betalen). Dit alles met behulp van veel vrijwilligers en donaties. Om een vaste bron van inkomsten te creëren zijn er een paar bungalows gebouwd of je kan bij een gezin in huis logeren, dat geld gaat allemaal naar de stichting. Wij betrokken de riverside bungalow, een enorme ruimte met twee grote matrassen met klamboe en een eigen veranda met hangmat. Er liep meteen al een stel meisjes mee toen we aankwamen en na acht dagen grote stad konden onze dames hier met hun nieuwe vriendinnen lekker buitenspelen in de boot die onder ons huis ligt.

Na een tijdje liepen we het dorp in om suikerrietsap te drinken en trokken we al snel een hele meute aan. Ze vinden ons net zo interessant als wij hen en doordat de kinderen wat Engels spreken kun je nog eens een leuk gesprekje houden. Vooral Pepa steelt de show, sinds een paar dagen zwaait en handkust ze naar iedereen onderwijl byebye roepend. Maar o wee als iemand haar dan op wil pakken, daar is ze niet van gediend.

We kregen een rondleiding door het dorp van de twintigjarige Reena en daarna nam ze ons mee naar de oever van de Mekong om te zwemmen (dat was nog een flink eind lopen vanaf ons riverside huis, de naam doet anders vermoeden, zal wel aan het droge seizoen liggen). Bij het prachtige licht van de dalende zon zwom Novi op z'n Aziatisch met haar kleren aan en Pepa in d'r nakie. Tula koos voor de gulden middenweg, die ging te water in alleen haar onderbroek. Na een zwembad met scherpe tegels troffen we nu een rivier met scherpe schelpen en zo kon Tula al snel afgevoerd worden met een flink bloedende snee, ik met haar op m'n rug weer dat hele stuk akker overgehobbeld.

Na het pleisters plakken en de rest van het avondritueel werden we opgehaald om bij een familie te gaan eten. Super om zo een inkijkje in het Cambodjaanse plattelandsleven te krijgen. Telkens eerst de basisvragen beantwoorden: ja drie dochters, namen en leeftijden, Holland. Novi geeft gelukkig zelf antwoord op de vragen in het Engels die ze begrijpt, Tula geeft helemaal nergens antwoord op en als we Pepa voorstellen dan roept ze nog vijf keer haar naam terwijl ze naar zichzelf wijst. We aten lekker en Daan voerde een goed gesprek terwijl ik probeerde Pepa te weerhouden van de familiefoto's van de muur trekken die van boven tot onder de gehele muur besloegen, tja dat krijg je met acht kinderen. Bij het plassen voor het slapengaan keken twee oogjes me vanuit de wc-pot aan...

Landleven
Dinsdag 3 mei 2016. Kampong Cham, Cambodja.

Geheel in het dorpsritme stonden we bij het kraaien van de haan op rond kwart voor zes. De meiden klommen wat rond in huis, we ontbeten met mango's en er werd veel geschommeld in de hangmat. Tegen negenen deden Pepa en ik al ons eerste tukje van de dag. Daarna kleedden we ons eens aan en gingen een sapje uit een zakje drinken aan de overkant van de straat. De ijsman kwam langs met een kar vol blokken ijs en sneed ter plaatse de gewenste hoeveelheid ijs af (in plaats van een koelkast gebruiken ze koelboxen met grote stukken ijs). We trekken altijd snel bekijks en vooral de oudere vrouwen willen graag in die bleke kinderarmpjes knijpen. De kleine kinderen hier lopen of naakt of zonder luier rond en als er gepoept of geplast wordt gaat er gewoon een plens water overheen. Voor de lunch barricadeerde ik nog even onze trapafgrond met de multi inzetbare waslijn en werd er nog meer geschommeld in wisselende samenstelling.

Toen Novi en Tula klaar waren met hun rijst (niet) opeten slopen ze weg om tv te kijken (die én niet op een kinderzender stond én waar ze toch niks van verstaan) in het huis van ons eetgastgezin. Het huis is een grote ruimte die door middel van 'binnententen' verdeeld is in meerdere slaapkamers. Het gezin woont hier met zes kinderen en ontvangt daarnaast gasten voor het eten en ook om te overnachten bij hen thuis. Moeder Sokha geeft les op een Khmer school en volgt 's middags zelf Engelse les bij OBT. Zoals alle huizen hier is de vloer van bamboe latjes met flink veel gleuven, gelukkig kent Cambodja geen muntgeld.

Na de lunch troffen we de ijscoman op z'n motor en terwijl we aan de snel smeltende ijsjes likten zagen we voor het eerst een Cambodjaanse peuter met een driftbui. Ik zat eerder nog te vergelijken dat de kinderen hier zo tam zijn terwijl Pepa een soort tornado is. Dit meisje werd eerst met een leeg waterflesje gemept door een oudere vrouw en daarna door moeder prompt onder een koude waterstraal gezet (misschien was dat geen straf maar gewoon de bedoeling want ze had ook net een lekkend ijsje op).

Op weg naar huis bleef er een groepje meiden aan ons kleven die eenmaal boven de grootste lol hadden met onze dames. Niet dat wij het erg vinden maar hier is het blijkbaar heel normaal om gewoon iemands huis in te lopen. Eerder deze ochtend kwam er al een vrouw boven buurten die gezellig ging zitten kijken hoe wij in ons ondergoed op de veranda zaten te niksen. Na een hele tijd ging ze de akker op om eten voor haar vijf koeien te oogsten. Ze moest om alles lachen wat de kinderen deden, het was heel leuk ondanks dat we maar vijf woorden gewisseld hebben.

Als de zon gaat zakken en de temperatuur iets beter te behappen valt zo rond vijf uur ’s middags komt het leven weer op gang. Wij maakten een ossenkarrit, heerlijk door elkaar geschud worden in een smalle kar over de akkers. Tja je doet wat om de lokale economie te spekken hè. Aan het eind is Pepa zelfs door het gehobbel in slaap gevallen, en het ging er echt niet zachtjes aan toe. We hadden een studente van OBT bij ons en haar broertje (denk ik) die ondanks hun Engelse vaardigheden ons toch veel lieten raden als we er door de uitspraak echt geen soep van konden brouwen. Ik dacht dat ze hun huis verkocht hadden maar het bleek hun paard te zijn. Gelukkig konden we er allemaal om lachen, dat doen de Cambodjanen graag.

Tussen de weg en ons huis ligt het schoolgebouw (en de nieuwe bibliotheek die in aanbouw is, helemaal met de hand gemaakt) waar we langsliepen toen er net weer een les afgelopen was. Veel kinderen oefenen graag hun Engels en zijn niet bang om een praatje te komen maken. Daan controleerde nog even het huiswerk van een meisje dat een jaar ouder maar twee koppen kleiner dan Novi is. De net gearriveerde Canadese reizigers hadden een frisbee bij zich wat uitmondde in een grote kring met hilarische taferelen. Toen de schemer inviel wist Pepa zichzelf nog even heerlijk te bedoezelen, wat hier niks uitmaakt want iedereen is de hele dag smoezelig.

We aten weer bij ons gezin en Daan probeerde uit te leggen dat hij jeuk krijgt van jackfruit (als in een allergie) waarop onze gastmoeder een bak droge rijst voor hem haalde om z'n handen in te wassen. Iets met miscommunicatie. We kletsten nog een tijd met Sophal, de oprichter van OBT die heel mooi kan vertellen over de problemen in dit land. Alle meisjes zaten ondertussen met nog een horde kinderen voor de tv en vermaakten elkaar, ze zijn hier wel wat aanloop gewend. Nog een drankje bij de buurvrouw en daarna kropen we weer onder de klamboes.

Meer landleven
Woensdag 4 mei 2016. Kampong Cham, Cambodja.

Op Tula kan je hier de klok gelijk zetten, ze is elke dag om tien voor zes wakker om te plassen. Omdat de rest van de familie nog sliep slopen we naar beneden waar we onder het huis speelden met takken die op gereedschap leken. We zagen veel dorpsbewoners langskomen met hun boodschappenmand om wat te gaan oogsten of op hun motor om groenvoer voor hun koeien te halen. Volgens Novi zijn ze hier helemaal niet zo arm want ze hebben televisie en motors, dat die allemaal van een lening gekocht worden zie je er namelijk niet aan af.

Als ontbijt aten we een watermeloentje, twee ananasjes en een pomelo, waar eerst nog even flink mee gegooid werd. Daarna schommelden, tukten en speelden we tot aan de lunch. Dit keer bonden we Pepa vast met behulp van de drager, kon ze even niks slopen. Ze had het daarvoor sowieso te druk door het fruit van de dag dat ze graag lustte en per stuk gepeld moest worden.

Op het heetst van de dag werd er nog meer geluierd en gespeeld. De stroom viel een poosje uit en dus werd de suikerrietpers met de hand rondgedraaid toen we een sapje gingen halen. De dorpskraam is net een buurthuis, we zitten er steeds een uur of langer en vermaken ons kostelijk. Tula en Pepa speelden met de kinderen in het stof tot ook zij bruin waren. We moesten erg lachen om een meisje dat gezien haar gedrag precies Pepa was: niet een slokje willen maar het zakje zelf vast willen houden, aan staarten van kindjes trekken, de ballon van een ander kind laten knallen, afval oprapen er het naar iemands hoofd gooien en dat alles met een zeer ondeugende blik. Pepa maakte nog meer vriendinnen waaronder ook het braafste meisje van het dorp in een snoezig jurkje die het niet erg vond dat Pepa op haar ballon ging zitten.

Tegen vijven trokken we onze Keens aan en liepen naar de Mekong rivier om te gaan zwemmen, dit keer met schoenen aan tegen de scherpe schelpjes. Helemaal in ons eentje, slechts vergezeld door de geweldige kleuren van de ondergaande zon, echt een prachtplek. Net voor het donker over de akkers weer terug naar huis, waar nog hard gewerkt werd om het land om te ploegen.

Schakelen
Maandag 9 mei 2016. Phnom Penh, Cambodja.

Onze laatste dorpsdag aten we weer een fruitontbijt dat door mijn hulpjes gesneden werd zonder vingers te verliezen. Een laatste tripje naar onze vaste suikerrietsapleverancier langs alle huizen op palen met daaronder de open 'huiskamer' waar het in de schaduw het beste uit te houden is. Hier hangen (letterlijk: in de hangmat) veel ouders met kleine kinderen de hele dag rond. We dronken nog een sap in zakje en namen afscheid van onze winkelvriendin. De buurvrouw lag onder haar huis met haar pasgeboren zoontje in een mand boven zich te schommelen, kraamtijd op z'n Cambodjaans.

De tuktukchauffeur van het dorp bracht ons naar het busstation waar onze bus zelfs tien minuten te vroeg vertrok (vergeleken met de Thaise tijd vinden wij het hier in Cambodja allemaal erg stipt verlopen). De korte rit van tweeëneenhalf uur verliep vlekkeloos totdat Pepa het laatste kwartier zichzelf en Daan compleet onder spuugde. Het voordeel van reizen met alleen handbagage en die niet in het busruim stoppen (iets wat we niet meer doen sinds het visincident van vorig jaar waarbij mijn rugzak na een busreis nat en stinkend door iemands lekkende viskoelbox uit het ruim kwam) is dat ze allebei zo omgekleed waren want alles bij de hand. We liepen het stuk naar ons guesthouse door de drukke straten van Phnom Penh en moesten erg schakelen van ons rustige dorp naar deze chaos.

Tijdens de lunchbreak spuugde Pepa weer, in het guesthouse nog een keer en daarna op de markt kotste ze in de drager m'n hele rug onder. Kon ik in het hotel fijn aan de zure was gaan schrobben en Pepa meteen haar nieuwe shirtje aan (ze had niks schoons meer, we hebben een groot deel van onze kleding in het dorp achter gelaten). Gelukkig bleef Pepa wel vrolijk en dronk ze ook goed, dus tegen de avond durfden we het wel aan uit eten te gaan.

We kozen voor een restaurantje met burgers (voor Daan) en pizza (voor de dames) en onderwijl begon Pepa aan de onderkant te lekken. Zo fijn dat je hier bij elke wc een sproeislang hebt (en afvoerputje), ze was zo weer schoongespoeld, veel makkelijker dan dat gemuts met een half pak billendoekjes. Met nog maar één schone luier op zak liepen we na het eten via de riverfront weer terug naar huis. De brede boulevard langs het water loopt een stuk prettiger dan de smalle straten waar je bijna platgereden wordt. We keken nog even naar het stralende koninklijk paleis en kozen toen weer snel voor de rust van onze kamer op vier hoog achter zonder raam, weg uit de drukte.

Midden in de nacht kotste Pepa over Novi heen. De meiden hadden gisteravond bedacht eens van bed te willen ruilen, Tula bij Daan en Novi bij mij. Niet zo'n goede deal dus voor Novi. Om het stokje door te geven spuugde Novi 's ochtends eerst haar beugel uit en daarna de tuktuk vol. Ze wilde al niks hebben bij de drukke bakkerij waar we ontbijt haalden en ze ging er steeds slechter uitzien, maar we zeiden nog even mee naar het museum, mag je daar op een bankje zitten en gaan we daarna naar het hotel terug. Dat werd dus een ander ritje voor de tuktuk en heel vroeg waren we alweer op onze kamer. Gelukkig hebben we de mini iPad en de ereader, daar vermaken ze zich prima mee, hoewel het netjes om de beurt gaan soms wel wat strijd oplevert.

Omdat Daan en ik toch wel erg graag het Tuol Sleng (S-21) genocide museum wilden bezoeken om een beeld te krijgen van de gruwelijke geschiedenis van Cambodja besloten we dan maar om beurten te gaan. Daan mocht als eerste en kwam rond het middaguur terug. Novi voelde zich wat beter en Pepa had sinds vannacht niet meer gespuugd dus we liepen voor de lunch naar Hummus House waar we lekkere wraps aten (Tula een wrap met enkel feta waarvan ze zowaar de helft heeft opgegeten, die eet hier echt als een zieke kip). Tijdens het eten stortte Novi in en kreeg Pepa weer de poeperitis dus tuktukten we eerst naar ons guesthouse om Daan met de kotser en poeper te droppen en ging ik met Tula samen verder naar het museum.

Tuol Sleng was vroeger een middelbare school, maar tijdens het horrorregime van de Rode Khmer werd het gebruikt als gevangenis. Pol Pot, de leider van de Rode Khmer, had een agrarisch communistische staat voor ogen met enkel boeren, geen familie, geen eigen bezit, gedwongen huwelijken tussen vreemden, geen scholen, geen geld. Met dit doel werd tussen 1975 en 1979 bijna een derde van de inwoners van Cambodja vermoord. Iedereen die een vreemde taal sprak, een bril droeg, intellectuelen of religieuzen (artsen, monniken, leraren, journalisten) of om elke willekeurig verzonnen reden dan ook kon afgevoerd worden, verhoord door middel van martelpraktijken en daarna geëxecuteerd.

In Tuol Sleng zijn tussen de 17000 en wellicht wel 20000 mensen gevangen gehouden, in de voormalige klaslokalen die waren omgebouwd tot bizar kleine cellen. Ze werden gemarteld tot ze voldoende valse verklaringen hadden afgelegd en namen van anderen genoemd hadden die zich zogenaamd niet aan de regels van de Rode Khmer hielden (zoveel als een mango plukken om je familie te eten te geven was al een reden om opgepakt en geëxecuteerd te worden want alles behoorde toe aan de staat en iedereen kreeg hetzelfde rantsoen). Mannen, vrouwen, kinderen, want de familie van een verrader was ook schuldig, die laatsten werden tegen een boom doodgeslagen, dat scheelde kogels.

Ik heb Tula alleen de grote lijnen uitgelegd, voor haar bleef het bij boeven, handboeien, slaan en dode mensen ('ik ken ook iemand die dood is, oma Yvonne, dat vind ik best wel jammer') en bij het laatste gebouw met schilderijen van martelpraktijken (had Daan me al ingelicht) bleef ze braaf buiten op een bankje wachten. We luisterden samen naar de audiotour, Tula verstond alleen de cijfers en wat andere Engelse woorden, maar hierdoor krijg je wel een uitgebreid beeld van de verschrikkingen die hier hebben plaatsgevonden. Het is bizar om hier rond te lopen en te bedenken dat dit zich allemaal nog geen veertig jaar geleden heeft afgespeeld. Het trauma in dit land is onmetelijk groot. Voordat we naar huis gingen mocht ze nog een ijsje eten, omdat ze zo lief met me mee is geweest en omdat haar zussen momenteel even geen ijs mogen. Best fijn even één op één tijd.

Voor het avondeten liepen we langs de riverside, waar op straat een aerobicsklasje bezig was en er ook getennist werd, naar een restaurant dat we gister gespot hadden. Het heet Friends, ze serveren smakelijke tapas en mooie drankjes (ananas groene mango gember sap, het leek wel een cocktail en hij was heerlijk) en er werken kansarme jongeren die in opleiding zijn om in een restaurant te werken. Er zijn zeer veel van dit soort organisaties/restaurant/winkels, met een beter beeld van de geschiedenis van Cambodja is het goed te zien dat er zoveel mooie initiatieven zijn. Voor Novi en Tula ook een interessant onderwerp. Wij vinden onderwijs heel gewoon, je hebt de mogelijkheid van alles te worden als je later groot bent. Hier ligt dat heel anders, niet slecht om dat met eigen ogen te zien en bij stil te staan. Op de weg terug leefden we ons nog even uit in de openlucht sportschool midden op de boulevard. Het blijft grappig dat iedereen die vraagt ooh three girls? er meteen achteraan zegt you want boy? waarop Daan nog steeds vastbesloten nee blijft antwoorden.

Laatste dagen in Cambodja
Zaterdag 14 mei 2016. Koh Kong, Cambodja.

Voor zevenen stonden we klaar om opgehaald te worden voor de rit naar Koh Kong, onze laatste bestemming in Cambodja. Daan had broodjes bij de bakker gehaald (die is vanaf vier uur open) en Pepa oefende vast voor later als ze ook een eigen rugzak moet dragen. Bij gebrek aan opties hadden we kaartjes voor de minibus (anders werd het een twee keer zo dure taxi) en het busje dat ons kwam halen om naar de daadwerkelijke minibus te gaan werd bestuurd door de sloomste en minst snuggere chauffeur van Phnom Penh. Na ons moest hij nog iemand oppikken en we hebben ruim een half uur rondjes gereden om de juiste straat heen terwijl hij steeds z'n hulplijn belde en tutukchauffeurs de weg vroeg.

Uiteindelijk vertrokken we drie kwartier later dan gepland (ik heb bij het minibuskantoortje nog heel snel Pepa afgespoeld die weer eens doorgelekt was, die twee minuten wachten konden er ook nog wel bij). De eerste tweeëneenhalf uur verliep prima, we hadden de achterste rij met vier stoelen, Pepa sliep de hele tijd in een zeer ongemakkelijk ogende houding (die had 's nachts steeds diarree dus heb ik haar een paar keer onder de douche gezet en verschoond, nu kon ze mooi wat slaap inhalen) en Novi en Tula speelden spelletjes op de iPad.

Tijdens de korte stop dronken we allemaal ijsthee (Novi en ik waren misselijk, Pepa wilde ook niks eten en Tula eet hier sowieso weinig dus de noodlestal ging aan ons niks verdienen) en daarna moesten we nog bijna tweeëneenhalf uur. Tula gaf zich over aan de slaap en Pepa gaf over over zichzelf en mij heen. Het scheelde dat ze niks gegeten had en alleen zoete ijsthee braakte en dat ik uit voorzorg een handdoek onder ons had neergelegd (alleen had ik een spuitluier verwacht, geen fontein). Omdat het nog maar een uurtje was en we toch geen kant op konden zijn we maar gewoon zo blijven zitten, Pepa viel zelfs weer in slaap. Het was ook wel echt een enorm bochtige weg, Novi en ik hadden er ook last van.

In Koh Kong centrum werden we al opgewacht door de songtheaw van onze accommodatie maar schoten eerst even de goed gesorteerde supermarkt aan de overkant van de straat in voor luiers (die gaan hard), kindertandpasta en naturel chips (om het zout aan te vullen). We zitten nog maar acht kilometer van de Thaise grens dus de vervoermiddelen zien er al Thais uit en in de supermarkt werd de prijs in Dollars, Cambodjaanse Riel en Thaise Baht getoond. Met een heerlijk windje door de haren reden we naar ons nieuwe onderkomen Thmorda Resort, waar we van garden view geupgrade werden naar riverview. Deze huisjes liggen aan het water en hebben uitzicht op het restaurant dat op het water gebouwd is.

Het ziet er prachtig uit, helaas voor de meiden betrok al snel de lucht en ging het regenen, dus het kajakken stelden we maar even uit. In plaats daarvan speelde Daan een potje pool met Novi en trok Tula het pokerspel uit de kast (en verloor wie weet hoeveel fiches tussen de planken door zo het water in). Pepa en ik douchten ondertussen de kots van ons af, deden een flinke handwas en speelden in het zand voor onze deur. 's Avonds verplaatsten we ons weer naar restaurant/bar met fantastische familiehangmat en aten op het donkere water.

Tula is niet uit de grote hangmat te krijgen hier. Zodra ze wakker was moest er weer geschommeld worden. Novi stond te springen om te gaan kajakken. Je kunt hier gratis kajaks pakken en dit haalde goede herinneringen boven aan onze afgelopen zomervakantie in Lutjebroek.

Ons uitje van vandaag ging naar een ecotoeristisch mangrove bos met wandelpad. We vonden het niet heel bijzonder, de anderhalve kilometer hadden we zo afgelegd. We telden wel gezamenlijk meer dan tachtig krabbetjes, dat is exclusief die twee van ons die de krabbendans deden. Aan het einde beklommen we een uitkijktoren en namen voor de korte terugweg een bootje.

We maakten uitgebreid gebruik van onze privé tuktuk door langs de markt te gaan om fruit en stokbrood in te slaan en daarna nog een stopje bij de supermarkt te maken. Aangezien we redelijk ver uit het centrum zitten scheelt dat een hoop duurdere drankjes en eten bij het resort restaurant. Tula bleef steeds zitten om op de spullen te passen. Daar valt ook geen peil op te trekken. Ze vindt dingen eng waarvan wij denken kom op zeg maar op andere momenten is ze weer zeer zelfstandig en durft ze veel meer dan Novi.

Toen de schroeiend hete zon wat afnam eind van de middag hielden we een familiekajaksessie. Pepa bleef netjes zitten ingeklemd tussen mijn benen en haalde haar handjes door het water. Na nog wat wisselingen van kajak en de nodige potjes poolen met een portie loempiaatjes erbij (waarbij wonderbaarlijk genoeg geen enkele bal te water raakte) maakten we ons op voor de avondactiviteit: met een bootje vuurvliegjes spotten. De bootsman die we gister spraken zou extra vroeg komen want hij wist een mooie zandbank waar de meisjes leuk konden zwemmen, daarom liepen Novi en Tula nog in hun zwembroek rond.

De lucht was al aan het betrekken en het begon in de verte te onweren, dus ging Daan met de meiden even richting de boot om te vragen of het wel doorging. Enthousiast 'het gaat door' roepend kwamen ze terug gerend waarbij Tula keihard onderuit ging en twee knieën en handen open schaafde. Met een hoop gebrul, betadine en pleisters duurde het wel tien minuten voordat we uiteindelijk richting het bootje gingen.

Inmiddels was er een storm losgebarsten en tegen de tijd dat wij ons bij de rest van de passagiers in het restaurant hadden gevoegd waaide de halve barinhoud ons om de oren. Het was al snel duidelijk dat varen er niet meer in zat en met een paniekerige Tula en verbaasde Pepa aan me geklemd zochten we de veiligheid van onze kamer op. Net op tijd want daarna brak er echt noodweer los, viel de stroom uit en keken we vanuit onze deuropening naar de lichtflitsen.

Onze fietslampjes kwamen goed van pas, Daan zei nog tegen Pepa 'niet in je mond steken' en ontdekte vervolgens zelf dat dat eigenlijk best grappig is. De dames van het restaurant kwamen kaarsen brengen en de menukaart en terwijl we onze bestelling doorgaven lieten we meteen zien dat onze badkamer en halve kamer blank stonden. We speelden Uno bij kaarslicht, waarbij het verschil tussen de blauwe en groene kaarten nogal onduidelijk was, daarvoor scheen Tula bij met het fietslampje.

Toen het eten kwam brachten ze ook wat nieuwe handdoeken, de meiden aten hun frietjes op bed en wij onze pad thai knus in de deuropening bij het gedonder en bliksem. Voor het einde van de maaltijd was het noodweer zo goed als over en sprong ook de stroom weer aan. Nog even bijkomen van de schrik en daarna konden de meisjes rustig gaan slapen. We waren het erover eens dat we het aan Tula's valpartij te danken hadden dat we niet al op het water zaten toen het noodweer losbrak.

Zoals gewoonlijk begonnen we al voor zessen aan de dag en zo waren we na een uitgebreid zelf gesneden fruitontbijt om acht uur ruimschoots klaar om met onze tuktukchauffeur van de dag op pad te gaan. In een klein uurtje reden we naar de Taitai watervallen, eerst door het stadje, daarna werd het al snel heuvelachtig en groen met her en der een hutje en uiteindelijk (na de entree van de watervallen waar de opzichter eerst uit z'n hangmat getrommeld moest worden zo vroeg waren we) gingen we offroad waarbij wij dachten dat de tuktuk het elk moment zou begeven maar onze chauffeur rustig verder hobbelde door kuilen en over stenen.

Geen foto's want we hadden het te druk met onszelf aan de stangen van de tuktuk vasthouden. Daan moest als zwaarste meerdere keren uitstappen omdat de tuktuk achteruit in plaats van vooruit reed. Maar na een kilometer of wat ploeteren (die we eigenlijk verwacht hadden te moeten lopen dus wij waren allang blij) hoefden we alleen nog maar een kort steil pad af tot aan de waterval. Onze chauffeur ging met ons mee en nadat Novi onderuit ging hield hij haar de rest van de afdaling stevig vast.

In het begin hadden we de watervallen helemaal voor ons alleen en we hadden er gezien het hoogtepunt van het droge seizoen niet zo veel van verwacht maar er stroomde flink wat water met kracht maar beneden. Toen we eenmaal een fijn zwemplekje hadden gevonden zonder het idee te hebben elk moment een kind naar beneden te zien verdwijnen hebben we ons heerlijk vermaakt. Van stenen glijden, proberen te lopen over de ongelijke rotsbodem, in de kleine watervalletjes zitten en je door het water laten masseren en met takken spelen. Tegen het eind van de ochtend tuften we weer terug naar de stad. Door de wind droogden we onderweg op en Pepa deed een tuktukje.

We haalden weer stokbroodjes en sap op de markt en lunchten in onze 'voortuin'. We speelden op verzoek van Novi en Tula schooltje, alleen ben ik niet zo'n goede juf. Toch willen ze morgen weer, ze hebben echt zin om weer naar school te gaan. Eind van de middag hesen we onszelf weer in twee kajaks (nog steeds verwonderd dat dit met Pepa erbij gewoon kan, die zit rustig een uurtje in een kajak te genieten) en onderweg kwamen we de vuurvliegjesboot tegen die kwam melden dat het vanavond ook niet door kon gaan omdat er wederom slecht weer voorspeld werd (wat uiteindelijk niet zo bleek te zijn maar liever het zekere voor het onzekere met de kinderen erbij natuurlijk). Hierdoor hadden we alle tijd om na het douchen te poolen (ik met instortende Pepa op m'n rug) en te chillen in de gezellige bar op het water (toen was Pepa over haar slaap heen): schommelen in de hangmat, spelletjes op de iPad en hangen aan de bar. Met de prachtige pasteltinten van de ondergaande zon sloten we daar onze laatste avond in Cambodja af met een dinertje en een drankje.

Vervolg reis in Thailand